Հայաստանի Հանրապետական կուսակցություն

Սարդարապատի պաշտպանության կազմակերպումը Թ. Նազարբեկյանը հանձնարարել է Երևանի զորախմբի հրամանատար գեներալ Մովսես Սիլիկյանին:

Պաշտպանական միջոցներ են ձեռնարկվել նաև Կողբի և Իգդիրի ուղղությամբ. գնդապետ Տիգրան Բաղդասարյանի հետևակային 3-րդ բրիգադը դիրքավորվել է Նախիջևան–Շարուր ուղղությամբ:

Սարդարապատի զորախումբը, գնդապետ Դանիել բեկ Փիրումյանի հրամանատարությամբ, դիրքեր է գրավել Սարդարապատի ուղղությամբ հարձակվող թուրքական զորամասին դիմակայելու համար, իսկ 6-րդ հեծյալ և 2-րդ պարտիզանական գնդերին հանձնարարվել է սահմանապահ գումարտակի աջակցությամբ փակել Բաշ Ապարանից Երևան շարժվող թուրքական 9-րդ դիվիզիայի ճանապարհը:

Դանիել Բեկ-Փիրումյանը հայ նշանավոր ռազմական գործիչ, Սարդարապատի ճակատամարտի գլխավոր հրամանատար, ազգային հերոս։

Ծնվել է Արցախի Խաչեն գավառի Նախիջևանիկ գյուղում։ Ավարտել է Շուշիի քաղաքային ուսումնարանը։ Զինվորական ծառայությունն սկսել է 1881-ից, 13-րդ լեյբգվարդիական Երևանյան գնդում։ 1881-83 թթ սովորել է Թիֆլիսի հետևակային յունկերական ուսումնարանում։

1890-ին Փիրումյանին շնորհվել է կապիտանի, 1913-ին՝ փոխգնդապետի կոչում։ Եղել է վաշտի, գումարտակի, գնդի հրամանատար։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ կռվել է Կովկասյան ռազմաճակատում` որպես ռուսական բանակի գնդապետ։

1918 թ մայիսի 26-ին մասնակցել է Սարդարապատի հերոսամարտին որպես ընդհանուր հրամանատար։ Վճռական պահին մարտի հետագա ղեկավարությունը հանձնել է Ալեքսանդր Շնեուրին և նետվել կռվի դաշտ։ Ցուցադրելով զինվորական հմտություն և արիություն, իր գլխավորած ուժերով ռազմաճակատի կենտրոնական մասում ջախջախել ու ետ է շպրտել թուրք զավթիչներին։

 

Սարդարապատի ճակատամարտին մասնակցել է նաև նրա հորեղբորորդի Պողոս Բեկ-Փիրումյանը՝ որպես Ղարաբաղի մահապարտների գնդի հրամանատար։

1921 թ. գնդակահարվել է բոլշևիկների կողմից Ղարաքիլիսայում։

Սարդարապատի ճակատամարտի մեկ այլ հերոս է Պողոս Բեկ-Փիրումյանը, ով ռազմական գործիչ էր, ռուսական բանակի գնդապետ (1914):

Ծնվ. 1862 թ., գ. Նախիջևանիկ (այժմ՝ ԼՂՀ Ասկերանի շրջանում) և հանդիսանում էր Դ. Ա. Փիրումյանի հորեղբոր որդին:

Ավարտել է Շուշիի զինվորական գիմնազիան (1874) և Թիֆլիսի յունկերական ուսումնարանը (1878): 1878-ից ծառայել է ռուսական բանակում, եղել գումարտակի, գնդի հրամանատար:

1914-ին զորացրվել է, սակայն Առաջին համաշխարհային պատերազմի (1914-18) սկզբին վերադարձել է գործող բանակ, նշանակվել Լուցկի Մստիսլավյան գնդի հրամանատար:

1916-ին փոխադրվել է Կովկասյան ռազմաճակատ՝ որպես Հայկական 5-րդ հրաձգային գնդի հրամանատար, մասնակցել Վանի, Մուշի համար մղված մարտերին: 1916-17-ին՝ Դարալագյազ-Նոր Բայազետի զորաջոկատի հրամանատար:

Մասնակցել է 1918-ի Սարդարապատի ճակատամարտին 5-րդ (Դարաբաղյան) գնդի հրամանատար], կարևոր դեր խաղացել թուրքական զորքի ջախջախման գործում:

 

Պողոս Բեկ-Փիրումյանի զորավարական հմտությունը բարձր է գնահատել Հ. Ք. Բաղրամյանը: Չտանելով բոլշևիկյան իշխանությունների բռնությունները՝ Պողոս Բեկ-Փիրումյանը ինքնասպան է եղել:

Սարդարապատի ճակատամարտին մասնակցել են հայ ժողովրդի բոլոր խավերի ներկայացուցիչները՝ անկախ քաղաքական համոզմունքներից, սեռից ու տարիքից: Ճակատամարտում լավագույնս դրսևորվել են հայկական ռազմարվեստի ավանդույթները:

Սարդարապատի ճակատամարտի վայրում 1968 թ-ին կառուցվել է հերոսամարտին նվիրված հուշահամալիրը»: